دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب درباره شعر آیینی

دیدگاه‌های سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، شامل اندیشه‌ها و باورهای او در مورد شعر و شاعر وشعر آیینی است.

شعر ثروت ملی

شعر را با همه انواع آن ثروت ملی می داند و بر این باورست که "سعی‌ای در کشور وجود داشت و الان هم وجود دارد که این ثروت در خدمت مفاهیم و عناوینی غیر از آنچه انقلاب به ما داد و ارائه کرد و تثبیت کرد، به راه بیفتد.

شاعر سرمایه کشور

شاعر، سرمایه‌ی کشور است؛ جزو فاخرترین و عزیزترین سرمایه‌های هر کشوری شاعر است؛ البتّه همه‌ی هنرمندها سرمایه‌اند منتها شاعر یک خصوصیّاتی دارد و شعر در بین انواع‌واقسام هنرها یک خصوصیّتی دارد و این خصوصیّات موجب میشود که ارزش شاعر در جامعه بالا برود؛ سرمایه است و ذخیره است.

پیامبران شعر فارسی

مولوی،سعدی ، حافظ ، جامی، فردوسی و صائب...شاهنامه‌ی فردوسی پر از حکمت است. او انسانی بوده برخوردار از معارف ناب دینی... حافظ اگر افتخار نمی‌کرد به حافظ قرآن بودن، تخلص خودش را «حافظ» نمی‌گذاشت. او جزو حفّاظ قرآن است؛ «قرآن ز بر بخوانم با چهارده روایت»...اینها بزرگان ما هستند، اینها ائمه‌ی شعرند؛ در واقع باید گفت پیامبران شعر فارسی، اینها هستند. اینها برخوردار از معارف بودند.

شعر، معجزه آفرینش

پدیده‌ی شعر یکی از معجزات آفرینش است، یکی از معجزات عالم خلقت همین پدیده‌ی شعر است؛ مثل خود بیان، بیان هم یکی از برترین معجزات پروردگار در عالم آفرینش است. اینکه شما قادر هستید که ذهنیّت خودتان را، صُوَر ذهنی خودتان را به کسی منتقل کنید با قالب کلمات، در قالب الفاظ، این خیلی حادثه‌ی مهمّی است، خیلی پدیده‌ی بزرگی است... اوّلین چیزی که خدای متعال بعد از اصل خلقت، در مورد خلقت انسان بیان میکند، تعلیم بیان است؛ «بیان» معجزه‌ی آفرینش است. در اقسام بیان، شعر این خصوصیّت را دارد که از جمال و زیبایی برخوردار است. هر بیانی زیبا نیست؛ معجزه است، مهم است امّا زیبایی در شعر است. در شعر، اینکه شما میتوانید یک مفهوم برجسته‌ای را در قالب الفاظی که کنار هم میگذارید، به مخاطب منتقل کنید زیبا است، زیبایی دارد؛ هنر بودنش هم به خاطر همین است که جنبه‌ی «زیبایی» دارد.

شعر آئینی، عقل و عاطفه

شعر آئینی صرفاً متوجه به مسائل مربوط به ائمه (علیهم‌السّلام) و خاندان پیغمبر است که خیلی هم خوب است؛ یعنی آنجا مرکز بسیار خوبی است؛ مرکز عاطفه است. یکی از خصوصیات شیعه همین است که در کنار آن جنبه‌ی برهانی و عقلی مستحکمی که در عقاید ما وجود دارد - هیچ کدام از مذاهب اسلامی، استحکام عقاید کلامی شیعه را ندارد؛ چه در اصول درجه‌ی یک، چه در اصول درجه‌ی دو - اختصاصش به جنبه‌ی عاطفی است؛ عواطف جوشان، عشق...

شعر آئینی، الگو سازی از ائمه معصومین(ع)

به اعتقاد آیت الله خامنه‌ای شعر آئینی یعنی الگو ساختن و نشان دادن الگوهای واقعی زندگی از ائمه (علیهم‌السّلام) یا از چهره‌های معصومین به جای الگوهای مصنوعی و تقلبی و بدلی که امروز با انواع و اقسام وسائل دارد به همه‌ی ملت‌هاتلقین می شود. ایشان کارهایی که در زمینه‌ی مسائل ائمه و توسلات و اظهار عشق و محبت و مرثیه می‌ شود را خوب؛ ولی ناکافی می داند.

قرآن، نهج البلاغه وروایات ، منابع شعر آئینی

ضرورت استفاده از معارف بلند اسلامی و قرآنی از قرآن، نهج‌البلاغه و از بعضی از روایات اهل‌بیت وانس پیدا کردن بااین منابع، از نظر خامنه‌ای با استفاده از دامنه وسیع شعر آئینی می توان بر ذهنیت جامعه تأثیر گذاشت ایشان ضمن تأکید بر این مساله با استناد به روایتی در کتاب تحف العقول از امام صادق(ع) خطاب به عبدالله بن جندب آن را روایتی پر از حکمت برشمرده که واقعاً همه‌ی چیزهائی که ما برای خلقیات شخصیمان، معاشرت‌های اجتماعیمان، فعالیتهای عمومیمان و برای بنای تمدن اسلامی نیاز داریم، در این روایت و نظائرش پیدا می شود... به اعتقاد وی شعر آئینی باید متکی و مستند بشود به این معارف حقه‌ی الهیه، با منابعی مثل قرآن ، نهج البلاغه و روایات.

بصیرت افزایی با مداحی ، روضه خوانی و منبر

به باور سید علی خامنه‌ای، جمهوری‌ اسلامی‌ امروز نیازمندی‌‌هایی‌ دارد که باید تأمین بشود و برترینِ این نیازمندی‌‌ها، نیازهای‌ تبیینی‌ و بصیرت‌افزایی‌ و تحکیم معارف انقلاب و اسلام [است]. به نظر ایشان یکی‌ از ابزارهایی‌ که در اختیار مااست و دیگران در دنیا معمولاً ندارند مدّاحی‌، روضه‌خوانی‌ و منبرو مجالس مردمی‌ است.

استفاده از معارف اسلامی در اشعار دینی

در دیدگاه آیت آلله خامنه ای مبارزه با ظالمان منحصر به مبارزه با شمشیر نیست و امروز تبلیغات در دنیا حرف اول را می‌زند که می‌توان با ابزار بیان و شعر با ظالمان مبارزه کرد...وی براین باور است که مفاهیم بلند و درس‌آموزی در ادعیه و مناجات‌ها به‌ویژه در صحیفه‌ی سجادیه وجود دارد که می‌توان از این اقیانوس و دریای موّاج در اشعار مذهبی استفاده کرد.

مولوی و حافظ واشعار مذهبی

اگر بناست شعر محتوائی داشته باشد، بهترین محتواها همین محتواهای شعر دینی و شعر مذهبی است با عرض وسیع و گسترده‌ای که دارد.

در بخشهائی از غزلهای حافظ هم شعر مذهبی وجود دارد. (نه همه‌ی غزلهای حافظ ) اما بخش مهمی از غزلهای حافظ در واقع شعر مذهبی به این معنائی است که مورد نظر ماست؛ یعنی بیان معرفت و بیان حقایق الهی است در یک قالب خاصی؛ کمااینکه مثنوی مولوی هم یک گنجینه‌ای از همین افکار الهی و معارف الهی است.

مداحی و بالاآوردن ذهن و ذوق و تأمل مردم

ذهن مردم و تلقّی مخاطب با خواندن شما بالا می‌آید. این را من به مداح‌ها می‌گویم؛ یعنی شما می‌توانید ذهن مردم را بالا بیاورید. شعرهای خوب، الفاظ زیبا، مضامین عالی و معارف قوی خوانده بشود؛ خب، مردم مجبور می‌شوند گوش کنند. وقتی شما خوب می خوانید، گوش می‌کنند و طبعاً ذهنشان بالا می‌آید. حتماً ما باید این را جزو وظائف خودمان بدانیم که سطح دید و سطح ذوق و تأمل مردم را بالا بیاوریم.

وظیفه مهم شاعر آئینی

این شعری که شما اسمش را شعر آئینی گذاشتید و نامگذاری نامناسبی هم نیست - حالا شما شعر مذهبی را به نام شعر آئینی معرفی میکنید، عیبی ندارد - جزو بهترین عرصه‌های به کار بردن قریحه‌ی خداداد شعر و این موهبت بزرگ است. این قریحه، یک نعمت بزرگی است که خدا به کسی عطا می‌کند؛ این نعمت را نباید کفران کرد. شکرانه‌ی این نعمت این است که انسان با این قریحه یک چیزی بیاورد وسط و به انسان‌ها و افکار عرضه کند که برای آنها مفید باشد...اگر بناست شعر محتوائی داشته باشد، بهترین محتواها همین محتواهای شعر دینی و شعر مذهبی است با عرض وسیع و گسترده‌ای که دارد.

جایگاه مناجات در اشعار آئینی

مناجات هم جزو شعر آئینی است. شعر آئینی فقط مسئله‌ی مدح و مرثیه نیست؛ مناجات هم جزو شعر آئینی است. برای اینکه مضمون مناجات را درست پیدا کنیم، بهترین مرجع، دعاهاست. دوستان با صحیفه‌ی سجادیه انس پیدا کنید. این قریحه‌ای که من در شماها میبینم، خیلی خوب میتوانید مضامین صحیفه‌ی سجادیه را در قالب اشعارِ بسیار زیبا بیاورید. مرحوم بهجتی اردکانی - دوست قدیمی ما - سی چهل سال پیش بخشی از دعای ابوحمزه را به شعر آورده بود، که برای من خواند. قسمتهای سخت دعا هم بود - که خود عبارت هم سخت است، مضمون هم سخت است - در عین حال ایشان توانسته بود این دعا را به شعر بیاورد. .

پرداختن به مسايل انقلاب وجنگ ودفاع مقدس در اشعار آئینی

ه برخی از موضوعات در شعرهای آئینی کم پرداخته میشود؛ از جمله موضوعات مربوط به مسائل انقلاب، مسائل جنگ و دفاع مقدس. البته در یک دوره‌ای خیلی خوب بود. همین آقای مؤید در زمان جنگ وقتی جنازه‌های شهدا را به مشهد میآوردند، شاید هر روزی یا هر چند روزی یک غزل میگفت و مداحها اینها را میخواندند. دیگران هم میگفتند. الان جای این اشعار خالی است. هشت سال دفاع مقدس از لحاظ زمانی هشت سال بود، اما از لحاظ استمرار معنوی و فکری و فرهنگی ممکن است قرنها ادامه داشته باشد. حماسه‌ای که در دفاع مقدس به وجود آمد، انگیزه‌ای که پشت سر این حماسه وجود داشت، ریز حوادثی که در این مدت اتفاق افتاد، اینها چیزهائی نیست که در ظرف ده سال و پانزده سال و بیست سال تمام شود. یکی از امانتدارها شما هستید؛ باید این امانت را حفظ کنید، باید منتقل کنید.