رندان تشنه لب با مطلع زان یار دلنوازم شکریست با شکایت شعری از حافظ شیرازی (۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری) است که برخی معتقدند به صورت تلویحی در فضای مصیبت گونه درباره امام حسین(ع) سروده شده است. زبان این شعر کهن بوده و در یازده بیت با وزن مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن سروده شده است.

زان یار دلنوازم شکریست با شکایت
اطلاعات شعر
نام شعررندان تشنه لب
نام شاعرحافظ شیرازی
قالبغزل
وزنمفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
موضوعامام حسین(ع)
زمان سرایشقرن هشتم هجری قمری
زبانفارسی
تعداد ابیات۱۱بیت

متن شعر

زان یار دلنوازم شکریست با شکایتگر نکته دانِ عشقی بشنو تو این حکایت
بی مزد بود و مِنَّت هر خدمتی که کردمیا رب مباد کس را مخدومِ بی عنایت
رندانِ تشنه لب را آبی نمی‌دهد کسگویی ولی شناسان رفتند از این ولایت
در زلفِ چون کمندش ای دل مپیچ کانجاسرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت
چشمت به غمزه ما را خون خورد و می‌پسندیجانا روا نباشد خونریز را حمایت
در این شبِ سیاهم گم گشت راهِ مقصوداز گوشه‌ای برون آی ای کوکبِ هدایت
از هر طرف که رفتم جز وحشتم نَیَفزودزِنهار از این بیابان وین راهِ بی‌نهایت
ای آفتابِ خوبان می‌جوشد اندرونمیک ساعتم بِگُنجان در سایهٔ عنایت
این راه را نهایت صورت کجا توان بست؟کِش صد هزار منزل بیش است در بِدایت
هر چند بردی آبم، روی از دَرَت نَتابمجور از حبیب خوشتر کز مُدَّعی رعایت
عشقت رِسَد به فریاد ار خود به سانِ حافظقرآن ز بَر بخوانی در چاردَه روایت[یادداشت ۱]

مفهوم و درون‌مایه

 
شعر رندان تشنه لب در نسخه خطی کتاب حافظ به خط محمد ساوجی مورخ ۱۲۸۰ ق

بیت اول

در این بیت دو کلمه شکر و شکایت تضاد و هم‌آوایی دارند.

بیت دوم

در این بیت دو کلمه خدمت و مخدوم جناس دارند.

بیت سوم

در این بیت دو کلمه ولی و ولایت جناس دارند. حافظ در بیت سوم رند را همان اولیاء الله می­‌داند.

بیت پنجم

در این بیت غمزه (به معنای ناز و کرشمه) که هرچند به طور معمول جهت دلبری استفاده می­شود اما حافظ بیان می‌­کند که غمزه­‌ی یار جهت خون ریختن و کشتن اوست؛ از این رو از معشوق می­‌خواهد که از چشمانش که در واقع خونریز و قتال وضع می­‌باشند، حمایت نکند!

می­توان منظور از حمایت کردن معشوق از چشمانش را اشاره به مژگان معشوق دانست، گویی مژگان معشوق نیزه دارانی صف بسته هستند که از چشمانش مراقبت می­‌کنند.

بیت ششم

در این بیت از دو صنعت معنوی بدیع یعنی استعاره و تلمیح استفاده شده است. شب شیاه به صورت استعاره از دنیای مادی و کوکب هدایت تلمیحی از آیه ۱۶ سوره نحل[یادداشت ۲] است.

بیت هشتم

آفتاب خوبان در این بیت استعاره از معشوق است. حافظ شیرازی از تضاد (پارادوکس) استفاده کرده است و از آفتاب که سایه را از بین می‌برد، طلب سایه میکند.

بیت نهم

در این بیت دو کلمه نهایت و بدایت تضاد دارند.


معانی ابیات غزل

  1. از آن یار دلنواز تشكری به همراه شكایتی با هم دارم و اگر تو در عشق نكته‌سنجی به این حكایت گوش فرادار.
  2. هر خدمتی كه كردم بدون مزد و منت بود. خدایا مخدوم بی‌التفات نصیب كسی نشود.
  3. كسی به رندان قلندر توجهی ندارد گویی آنهایی كه اولیای صادق و یكرنگ را می‌شناختند از این ولایت رفته‌اند.
  4. ای دل، دركمند سرزلف او نیفت زیرا در آنجا چه بسیار سرهای بریده بی‌گناه را خواهی یافت.
  5. با رضایت و تأیید تو چشمانت با غمزه و كرشمه سبب ریختن خون ما شد. عزیز من حمایت و پشتیبانی از خونریز روا وشایسته نیست.
  6. در این شب تیره و تار، راه مقصود و هدف را گم كرده‌ام. این ستاره جدی هدایتگر برای راهنمایی من از گوشه‌یی سربرآور.
  7. به هر سو كه رفتم جز ترس و وحشت چیزی عایدم نشد. از این بیابان و راه بی‌پایان بپرهیز و برحذر باش.
  8. چگونه می‌توان پایانی برای این راه تصور كرد. راهی كه در بدو امر از صد هزار منزل بیشتر به نظر می‌رسد.
  9. با اینكه سبب آبروریزی من شده‌یی، روی از تو بر نمی‌گردانم، چرا كه تحمل ظلم و جور از دوست، بهتر از مراعات از طرف دشمن است.
  10. حتی اگر به مانند حافظ بتوانی قرآن را با چهارده روایت قرائت كنی، باز باید عشق به فریاد تو برسد (تا از راه عرفان رستگار شوی).

در اجراها

خواننده‌هایی همچون محمد رضا شجریان، علیرضا عصار، حسام الدین سراج، همایون شجریان، علیرضا افتخار و سالار عقیلی این شعر را اجرا کرده‌اند.

پانویس

منابع

یادداشت‌ها

  1. در زمان حضرت رسول اكرم (ص) كاتبان وحی آیات نازل شده توسط نبی اكرم (ص) را می‌نوشتند لیكن به سبب متداول نبودن اعراب و نقطه و دستورات نحوی، اشكالاتی در قرائت پیش می‌آمد كه تا پیامبر (ص) در قید حیات بودند توسط ایشان رفع می‌شد. بعد از رحلت حضرت رسول اكرم (ص) و وفات بعضی از كاتبان، ضرورت تدوین نسخة صحیح قرآن حس شد و در زمان خلفاء اربعه در این امر مهم كوششهای پی‌گیر به عمل آمد. مبنای كار براین بود كه زیدبن ثابت كه خود یكی از كاتبان وحی بود یك هیئت 12 نفری از افراد صلاحیت‌دار را تشكیل و در طول مدت 6 سال 7 نسخه ازقرآن كریم تهیه و هر نسخه توسط یك قاری به بلادی ارسال شد تا مسلمین آن بلاد را تعلیم دهند. این هفت قاری هركدام دو راوی داشتند و قرائت قرآن بوسیله این چهارده راوی، متداول و به ما رسیده است و این مختصری است از چگونگی وشرح كتابت و قرائت و انتشار قرآن در صدر اسلام.
  2. وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ.