یوسف گم‌گشته باز آید به کنعان غم مخور

یوسف گم‌گشته باز آید به کنعان غم مخور		کلبۀ احزان شود روزی گلستان غم مخور
ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن		وین سر شوریده باز آید به سامان غم مخور
دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت		دائماً یکسان نباشد حال دوران غم مخور
هان مشو نومید چون واقف نه‌ای از سِرّ غیب		باشد اندر پرده بازی‌های پنهان غم مخور
ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کند		چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور
در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم		سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان غم مخور
گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید		هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور
حافظا در کنج فقر و خلوت شب‌های تار		تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور

توضیح شعر

بیت نخست: یـوسـف گُـم گشـتـه بـازآیـد بـه کنـعان غم مخور کُـلـبـه احـزان شـود روزی گـلـسـتـان غم مخور

معنای بیت نخست:

غمگین مباش؛ چرا که سرانجام یار زیبارو به منزل باز خواهد گشت و آن جایگاه که محل غم و اندوه است، روزی تبدیل به جایگاه شادی و شور و نشاط می­‌شود.

نکات و آرایه‌­ها:

یوسف: استعاره از معشوق.

کنعان: استعاره از منزل و مأوا.

کلبه احزان: غم‌­کده، ماتم‌­سرا.

تناسب: یوسف، کنعان، کلبه اجزان.

بیت دوم: غـمـدیـده حـالـت بــه شـود دل بـد مکن ویـن سـر شـوریـده بـاز آیـد به سامان غم مخور

معنای بیت دوم:

ای دل اندوهگین، بد به خود راه مده و فکر و اندیشه­‌ی بد نکن؛ چرا که حالت خوب و روبراه خواهد شد، و این سر پریشان احوال، آرام و قرار خواهد گرفت.

نکات و آرایه­‌های ادبی:

غمدیده: اندوهگین.

دل بد مکن: بد به دلن راه مده، فکر بد نکن.

شوریده: پریشان.

بیت سوم: گــر بـهــار عـمــر بـاشـد بـاز بـر تـخـت چـمـن چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور

معنای بیت سوم:

ای پرنده‌­ی خوش­‌آواز، اندوهگین مباش؛ چرا که اگر بهار دیگری از عمرت باقی مانده باشد، دوباره چونان پادشاهی بر تختگاه چمن خواهی نشست و گل نیز وجود خود را چونان چتری در بالای سر تو نگاه خواهد داشت.

نکات و آرایه‌­های ادبی:

بهار عمر: اضافه تشبیهی.

تخت چمن: اضافه تشبیهی.

چتر گل: اضافه تشبیهی.

مرغ: پرنده.

خوش­خوان: خوش­‌آواز.

بیت چهارم: دور گـردون گـــر دو روزی بـــر مُــراد مــا نـرفت دائـمـا یـکـسـان نـبـاشـد حـال دوران غم مخور

معنای بیت چهارم:

به هیچ وجه غمگین مباش، بدان که اگر آسمان، چند روزی مطابق با میل ما حرکت نکرد، قرار نیست همیشه یکسان و بر یک اوضاع و احوال باقی بماند.

نکات و آرایه‌­های ادبی:

گردون: آسمان.

تناسب آوایی: دور گردون، گر دو.

تناسب: دو، یک.

تضاد: یکسان، دوران.

بیت پنجم: هـان مـشـو نـومـیـد چون واقف نه‌ای از سر غیب بـاشـد انـدر پـرده بـازی‌هـای پـنـهـان غم مخور

معنای بیت پنجم:

از آنجا که از اسرار نهانی آگاه نیستی، پس آگاه باش که مبادا ناامید شوی، بدان که در پشت پرده­‌ی عالم غیب، نقش­‌ها و بازی­‌های بسیاری وجود دارد.

نکات و آرایه‌­های ادبی:

هان: آگاه باش.

واقف:آگاه.

اندر پرده: پوشیده.

تناسب: سِرّ، پنهان.

بیت ششم: ای دل ار ســیـل فـنــا بـنـیـاد هـسـتـی بـر کند چون تـو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

چون تو را نوح است کشتیبان

معنای بیت ششم:

ای دل اگر مرگ و نابودی بخواهد چونان سیلی تمام هستی تو را از بین ببرد، بدان که تو ناخدایی چون نوح داری، پس از طوفان مترس و اندوهگین مشو.

نکات و آرایه­‌های ادبی:

سیل فنا: اضافه تشبیهی.

بنیاد هستی: اضافه استعاری.

تناسب: سیل، نوح، طوفان، کشتیبان.

بیت هفتم: در بـیـابـان گـر بـه شـوق کـعـبـه خواهـی زد قدم سـرزنـش‌هـا گـر کُـنَـد خـار مُـغـیـلـان غم مخور

معنای بیت هفتم:

شوق رسیدن به کعبه تو را راهی بیابان‌­ها کرده است، بنابراین اگر در این مسیر خارهای بیابان شروع به ملامت و سرزنش تو کردند، اندوهی به دلت راه مده و صبور باش.

نکات و آرایه‌­های ادبی:

خار مغیلان: خاری که در بیابان­‌ها می‌­روید.

تناسب: بیابان، خار.

تضاد: شوق، غم.

بیت هشتم: گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید هـیـچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور

معنای بیت هشتم:

اگر چه محل فرود کاروان جای بسیار سهمناکی است و مقصد بسیار دور، اما این را بدان که هیچ راهی نیست که بالاخره انتها نداشته باشد، بالاخره تمام راه­ها جایی به پایان می‌­رسند.

نکات و آرایه‌­های ادبی:

منزل: محل فرود کاروان.

بعید: دور.

تناسب: منزل، مقصد، راه.

بیت نهم: حــال مــا در فُــرقــت جــانـان و اِبـرام رقـیـب جـمـلـه مـی‌دانـد خــدای حـال گردان غم مخور

معنای بیت نهم:

اندوهگین مباش؛ چرا که خدایی که اوضاع و احوال را دگرگون می­‌سازد و تغییر می‌­دهد، از حال و روز ما که دچار دوری از معشوق هستیم و رقیب آزارمان می‌­دهد به طور کامل خبر دارد.

نکات و آرایه­‌های ادبی:

فرقت: جدایی.

ابرام: به ستوه آوردن، ملول کردن.

حال گردان: دگرگون کننده­‌ی حال‌­ها.

بیت دهم: حـافـظــا در کـنـج فـقـر و خـلـوت شـب‌های تار تـــا بُــوَد وِردت دعـــا و درس قــرآن غم مخور

معنای بیت دهم:

حافظ، تا وقتی در گوشه­‌ی نیاز و در میان شب­‌های تاریک و خلوت، ذکر لبت دعا و درس قرآن است، اندوهگین مباش.

نکات و آرایه­‌های ادبی:

کنج فقر: اضافه اقترانی.

فقر: نیاز.

وِرد: ذکر.